ЁЯФР рдкाрд╕рд╡рд░्рдб: рдЖрдкрдХी рдбिрдЬिрдЯрд▓ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХी рдкрд╣рд▓ी рдвाрд▓
“рдирдорд╕्рдХाрд░ рджोрд╕्рддों, рдоैं рднूрдкेрди्рдж्рд░ рджाрд╣िрдпा, рдФрд░ рдЬैрд╕ा рдХि рдЖрдк рдЬाрдирддे рд╣ैं рдХि рдоैं рдЕрдкрдиे рдм्рд▓ॉрдЧ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЖрдкрдХो рдбिрдЬिрдЯрд▓ рджुрдиिрдпा рд╕े рдЬुрдб़ी рдЬрд░ूрд░ी рдЬाрдирдХाрд░िрдпाँ рд▓рдЧाрддाрд░ рджेрддा рд░рд╣рддा рд╣ूँ। рдЖрдЬ рд╣рдо рдЗрд╕ी рдбिрдЬिрдЯрд▓ рджुрдиिрдпा рдХे рд╕рдмрд╕े рдЕрд╣рдо рд╣िрд╕्рд╕े—‘рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдЪाрдмी’ рдпाрдиी рдкाрд╕рд╡рд░्рдб—рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдкрд░ рдмाрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╣ैं।”
![]() |
| рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдХेрд╕ рд╕्рдЯрдбी рдкूрд░्рдг рдЬाрдирдХाрд░िрдпां |
рдЗрд╕ рдм्рд▓ॉрдЧ рдоें рд╣рдо рдЬाрдиेंрдЧे—
✔ рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдХ्рдпा рд╣ै
✔ рд╣ैрдХрд░्рд╕ рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдХैрд╕े рдЪुрд░ाрддे рд╣ैं
✔ рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рд▓ीрдХ рд╣ुрдЖ рддो рдХ्рдпा рдХрд░ें
✔ рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдордЬрдмूрдд рдХैрд╕े рдмрдиाрдПं
✔ рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдоैрдиेрдЬрд░ рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै
✔ рд╕рд░рдХाрд░ рдФрд░ рд╕ंрд╡िрдзाрди рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдХो рд▓ेрдХрд░ рдХ्рдпा рдХрд╣рддे
рд╣ैं
Password рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै? (рд╕ंрдкूрд░्рдг рдЬाрдирдХाрд░ी)
1. Password рдХ्рдпा рд╣ै?
Password рдПрдХ рдЧुрдк्рдд рд╢рдм्рдж, рд╕ंрдЦ्рдпा рдпा рдХोрдб рд╣ोрддा рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рд╣рдо рдЕрдкрдиे рдоोрдмाрдЗрд▓, рдХंрдк्рдпूрдЯрд░, рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा, рдмैंрдХिंрдЧ, рдИрдоेрд▓, ATM, UPI рдФрд░ рдХिрд╕ी рднी рдбिрдЬिрдЯрд▓ рд╕ेрд╡ा рдХो рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдХрд░рддे рд╣ैं।
рдпрд╣ рдРрд╕ा рддाрд▓ा рд╣ै рдЬो рдХेрд╡рд▓ рдЙрд╕ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдк्рд░рд╡ेрд╢ рджेрддा рд╣ै рдЬिрд╕рдиे рдЙрд╕े рдмрдиाрдпा рд╣ै।
2. Password рдХिрддрдиे рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╣ोрддे рд╣ैं?
Password рдХрдИ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╣ोрддे рд╣ैं:
(1) Simple Password
- рдХेрд╡рд▓ рдЕрдХ्рд╖рд░ рдпा рдХेрд╡рд▓ рдиंрдмрд░
- рдЬैрд╕े:
bhupendra123,123456
(рдпे рдХрдордЬोрд░ рд╣ोрддे рд╣ैं)
(2) Strong Password
- рдЕрдХ्рд╖рд░ + рдиंрдмрд░ + Symbols рдХा рдоिрд╢्рд░рдг
- рдЬैрд╕े:
Bhupe@2025
(3) PIN (Personal Identification Number)
- 4 рдпा 6 рдЕंрдХों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा
- ATM, рдоोрдмाрдЗрд▓ рд▓ॉрдХ, UPI рдоें
- рдЬैрд╕े:
4321,682945
(4) Pattern Password
- рдоोрдмाрдЗрд▓ рд╕्рдХ्рд░ीрди рдкрд░ рдЙंрдЧрд▓ी рд╕े рдмрдиाрдпा рдЧрдпा рдкैрдЯрд░्рди
(5) OTP (One Time Password)
- рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рдмाрд░ рдЙрдкрдпोрдЧ рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ा рдкाрд╕рд╡рд░्рдб
- рдмैंрдХिंрдЧ, UPI, рд▓ॉрдЧिрди рдоें
(6) Biometric Password
- рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдирд╣ीं, рд╢рд░ीрд░ рдХे рдиिрд╢ाрди рд╕े рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा
- рдЬैрд╕े: Fingerprint, Face ID, Iris Scan
(7) Two-Factor Password (2FA)
- рдкрд╣рд▓े password → рдлिрд░ OTP
- рд╕рдмрд╕े рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рддрд░ीрдХा
3. Password рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕ (History of Password)
- рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рд▓рдЧрднрдЧ 1960 рдоें MIT (рдЕрдоेрд░िрдХा) рдХे рдХंрдк्рдпूрдЯрд░ рд╕िрд╕्рдЯрдо рдкрд░ рд╣ुрдЖ।
- рдЙрдкрдпोрдЧрдХрд░्рддाрдУं рдХो рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдФрд░ рдлाрдЗрд▓ें рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рджिрдП рдЧрдП।
- рдЗंрдЯрд░рдиेрдЯ рдЖрдиे рдХे рдмाрдж (1990 рдХे рдмाрдж) рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдЬीрд╡рди рдХा рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣िрд╕्рд╕ा рдмрди рдЧрдпा।
- рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें Password рдХे рд╕ाрде Biometric рдФрд░ OTP рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рднी рдХिрдпा рдЬाрдиे рд▓рдЧा рд╣ै।
рдпाрдиी рдкрд╣рд▓े Password рдХेрд╡рд▓ рдХंрдк्рдпूрдЯрд░ рдоें рдЙрдкрдпोрдЧ рд╣ोрддे рдеे,
рдЖрдЬ рд▓рдЧрднрдЧ рд╣рд░ рдбिрдЬिрдЯрд▓ рд╕ेрд╡ा рдоें Password рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै।
4. Password рдХ्рдпों рдЬ़рд░ूрд░ी рд╣ै?
Password рдЖрдкрдХी рдЗрди рдЪीрдЬ़ों рдХो рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦрддा рд╣ै—
✔ рдЖрдкрдХी рдкрд╣рдЪाрди (identity)
✔ рдЖрдкрдХे рдоैрд╕ेрдЬ, рдлोрдЯो рд╡ рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ
✔ рдмैंрдХ рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдФрд░ UPI
✔ рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдЕрдХाрдЙंрдЯ
✔ рдСрдирд▓ाрдЗрди рдкрдв़ाрдИ, рдиौрдХрд░ी рдкोрд░्рдЯрд▓ рдЖрджि
рдмिрдиा Password рдХे рдХोрдИ рднी рд╡्рдпрдХ्рддि рдЖрдкрдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдЪुрд░ा рд╕рдХрддा рд╣ै рдпा рдЧрд▓рдд рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै।
5. Password рдХрд╣ाँ-рдХрд╣ाँ рдЬрд░ूрд░ी рд╣ोрддा рд╣ै?
- Mobile Lock
- WhatsApp, Facebook, Instagram
- Email (Gmail, Yahoo)
- Bank Account / UPI / ATM
- Aadhar рдФрд░ рд╕рд░рдХाрд░ी рдкोрд░्рдЯрд▓ (Digital India)
- Online Shopping—Amazon, Flipkart
- Laptop, Computer Login
- Wi-Fi Password
- Online Forms, Job Sites
6. рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдХी рдЧोрдкрдиीрдпрддा рдкрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдФрд░ рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХ्рдпा рдХрд╣рддे рд╣ैं?
(A) рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рдиीрддिрдпाँ
рднाрд░рдд рдоें Password рдЖрдкрдХी рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рдЬाрдирдХाрд░ी (Personal Data) рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।
рдЗрд╕े рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдХрдИ рдХाрдиूрди рдмрдиाрдП рд╣ैं:
1. IT Act 2000 (Information Technology Act)
- рдХिрд╕ी рдХा рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдЪुрд░ाрдиा рдпा рддोрдб़рдиा рдЕрдкрд░ाрдз рд╣ै।
- рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдЬुрд░्рдоाрдиा + рдЬेрд▓ рджोрдиों рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं।
2. IT Rules 2011 (Sensitive Personal Data Rules)
Password рдХो Sensitive Data рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै।
рдХोрдИ рднी рдХंрдкрдиी рдЖрдкрдХा Password рдирд╣ीं рдоांрдЧ рд╕рдХрддी।
3. Digital Personal Data Protection Act 2023
- Password рдЖрдкрдХी рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╕ंрдкрдд्рддि (personal property) рд╣ै।
- рдЗрд╕рдХे рдмिрдиा рдЖрдкрдХा рдбेрдЯा рдХोрдИ рдЙрдкрдпोрдЧ рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддा।
- рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рд▓ीрдХ рдХрд░рдиा—рдХाрдиूрдиी рдЕрдкрд░ाрдз рд╣ै।
(B) рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХ्рдпा рдХрд╣рддा рд╣ै?
рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 21 (Article 21)—
"Right to Privacy" (рдЧोрдкрдиीрдпрддा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░)
2017 рдоें рд╕ुрдк्рд░ीрдо рдХोрд░्рдЯ рдиे рдХрд╣ा:
- Online рдХी рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ी рдиिрдЬी рдЬाрдирдХाрд░ी,
- Password,
- Bank/UPI Details,
- Personal messages
рд╕рдм рдЖрдкрдХी рдиिрдЬी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХा рд╣िрд╕्рд╕ा рд╣ैं।
рдЖрдкрдХा Password рдЖрдкрдХी рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рдЖрдЬ़ाрджी рдФрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै।
рдХोрдИ рднी рдЙрд╕े рдЬ़рдмрд░рджрд╕्рддी рдирд╣ीं рдоांрдЧ рд╕рдХрддा।
7. рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдмрдиाрдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा (Process)
рдПрдХ рдЕрдЪ्рдЫा Password рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдмрдиाрдПं—
✔ 8–12 characters
✔ A–Z + a–z + 0–9 + @#$%
✔ рдРрд╕ा рд╢рдм्рдж рдЬो рдХिрд╕ी рдХो рдкрддा рди рдЪрд▓े
✔ рд╣рд░ рд╡ेрдмрд╕ाрдЗрдЯ рдХे рд▓िрдП рдЕрд▓рдЧ Password
Example:
Rewa@321*
B_Dahiya#2025
8. рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдХैрд╕े рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦें?
- рдХрднी рднी рдХिрд╕ी рдХे рд╕ाрде рд╢ेрдпрд░ рди рдХрд░ें
- Password рдбाрдпрд░ी рдоें рди рд▓िрдЦें
- рд╣рд░ 3–6 рдорд╣ीрдиे рдоें рдмрджрд▓ें
- Google Password Manager рдпा KeyPass рдоें рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦ рд╕рдХрддे рд╣ैं
рдкाрд╕рд╡рд░्рдб: рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдЬ़िंрджрдЧी рдХा рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХрд╡рдЪ
Password рд╣рдоाрд░ी рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдЬ़िंрджрдЧी рдХी рдкрд╣рд▓ी рдФрд░ рд╕рдмрд╕े рдЬ़рд░ूрд░ी рдвाрд▓ рд╣ै।
рдИрдоेрд▓, рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा, рдмैंрдХिंрдЧ, рдСрдирд▓ाрдЗрди рд╢ॉрдкिंрдЧ—рдЗрди рд╕рдмрдХो рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рд╣ी рд╡рд╣ рдЪाрдмी рд╣ै, рдЬो рд╣рдоाрд░े рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдХो рд▓ॉрдХ рд░рдЦрддी рд╣ै। рдЬैрд╕े-рдЬैрд╕े рдСрдирд▓ाрдЗрди рдЦрддрд░े рдмрдв़ рд░рд╣े рд╣ैं, рд╡ैрд╕े-рд╡ैрд╕े рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдХो рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦрдиा рдмेрд╣рдж рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै। рдЖрдЗрдП рд╣рдо рдПрдХ рдЙрджрд╣ाрд░рдг рдХेрд╢ рд╕े рд╕рдордЭрддे рд╣ै_
рдХेрд╕ рд╕्рдЯрдбी: рдЕрднिрдирд╡ рдХी рдЧрд▓рддी рдиे рдХैрд╕े рдмрдв़ा рджी рдкрд░ेрд╢ाрдиी?
рдЕрднिрдирд╡ рдХो рдПрдХ рджिрди Gmail рдкрд░ рдиोрдЯिрдлिрдХेрд╢рди рдЖрдпा—
“We noticed a new sign-in on Windows device.”
рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЗрд╕े рд╣рд▓्рдХे рдоें рд▓ेрдХрд░ рдЕрдирджेрдЦा рдХрд░ рджिрдпा।
рдлिрд░ рдИрдоेрд▓ рдЖрдпा—
“Security alert: Login near Chennai.”
рдпрд╣ рдИрдоेрд▓ рднी рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмिрдиा рдкрдв़े рдбिрд▓ीрдЯ рдХрд░ рджिрдпा।
рдХुрдЫ рджिрдиों рдмाрдж рди्рдпूрдЬ़ рдоें рдИрдоेрд▓ рдЕрдХाрдЙंрдЯ्рд╕ рдХा рдмрдб़ा рдбेрдЯा рд▓ीрдХ рд╣ोрдиे рдХी рдЦрдмрд░ рдЖрдИ।
рдЕрднिрдирд╡ рдХो рдЕрдЪाрдирдХ рд╡े рдиोрдЯिрдлिрдХेрд╢рди рдпाрдж рдЖ рдЧрдП।
рдЯेрдХ рдПрдХ्рд╕рдкрд░्рдЯ рджोрд╕्рдд рд╕े рдмाрдд рдХी рддो рдЙрд╕рдиे рдХрд╣ा рдХि—
“рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै рд╣ैрдХрд░ рддुрдо्рд╣ाрд░े рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдоें рдШुрд╕ рдЪुрдХा рд╣ो। рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рддुрд░ंрдд рдмрджрд▓ो!”
рдЕрднिрдирд╡ рдиे рддुрд░ंрдд рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдмрджрд▓ा рдФрд░ рдЕрдкрдиे рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдкрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдмрдв़ाрдИ।
рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдХे рдХेрд╕ рд░ोрдЬ़ाрдиा рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЗрд╕рдХा рдХाрд░рдг рд╣ै рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдХो рд╣рд▓्рдХे рдоें рд▓ेрдиा।
рд╣ैрдХрд░्рд╕ рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдХैрд╕े рдЪुрд░ाрддे рд╣ैं?
рд╣ैрдХрд░्рд╕ рдХे рдкाрд╕ рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдЪोрд░ी рдХे рдХрдИ рддрд░ीрдХे рд╣ोрддे рд╣ैं—
1. рдлिрд╢िंрдЧ (Phishing)
рдирдХрд▓ी рдИрдоेрд▓, рдирдХрд▓ी рд╡ेрдмрд╕ाрдЗрдЯ рдпा рдирдХрд▓ी SMS рдХे рдЬрд░िрдП рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдЪुрд░ाрдиा।
2. рдбेрдЯा рд▓ीрдХ (Data Breach)
рдпрджि рдХिрд╕ी рдмрдб़ी рд╡ेрдмрд╕ाрдЗрдЯ рдХा рдбेрдЯा рдЪोрд░ी рд╣ो рдЬाрдП рддो рд▓ाрдЦों рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдЗंрдЯрд░рдиेрдЯ рдкрд░ рдмिрдХрдиे рд▓рдЧрддे рд╣ैं।
3. рдПрдХ рд╣ी рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдХрдИ рдЬрдЧрд╣ рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рдХрд░рдиा
рдпूрдЬ़рд░ рдПрдХ рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдХрдИ рдРрдк्рд╕ рдоें рдпूрдЬ़ рдХрд░рддा рд╣ै।
рдЕрдЧрд░ рдПрдХ рд╡ेрдмрд╕ाрдЗрдЯ рдХा рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рд▓ीрдХ рд╣ुрдЖ—
рддो рдЙрд╕ी рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рд╕े рд╣ैрдХрд░ рд╕рднी рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдЦोрд▓ рд╕рдХрддा рд╣ै।
4. рдм्рд░ूрдЯ рдлोрд░्рд╕ рдЕрдЯैрдХ (Password Guessing)
рд╣ैрдХрд░ рд▓ाрдЦों рдХॉрдо्рдмिрдиेрд╢рди рдбाрд▓рдХрд░ рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рддोрдб़рдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдХрд░рддा рд╣ै।
5. рдоाрд▓рд╡ेрдпрд░ (Keylogger)
рд╡ाрдпрд░рд╕ рдлोрди/рдХंрдк्рдпूрдЯрд░ рдоें рдЗंрд╕्рдЯॉрд▓ рд╣ो рдЬाрдП рддो рд╡рд╣ рдХीрдмोрд░्рдб рдкрд░ рджрдмाрдП рдЧрдП рд╕рднी рдмрдЯрди рд░िрдХॉрд░्рдб рдХрд░ рд▓ेрддा рд╣ै।
рджोрд╕्рддो рдЕрдЧрд░ рдЕрдкрдХा рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рд▓ीрдХ рд╣ों рдЬाрдП рддो рдЖрдИрдП рдХुрдЫ рдЬांрдЪ рдХрд░рдиे рдХि рд╕рд▓ाрд╣ рдХो рд╕рдордЭрддे рд╣ैं।
рдЖрдкрдХा рдИрдоेрд▓ рдпा рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рд▓ीрдХ рд╣ुрдЖ рд╣ै рдпा рдирд╣ीं – рдХैрд╕े рдЬांрдЪें?
1. Have I Been Pwned
рдпрд╣ рдПрдХ рднрд░ोрд╕ेрдоंрдж рд╡ेрдмрд╕ाрдЗрдЯ рд╣ै рдЬрд╣ां рдЖрдк рдкрддा рд▓рдЧा рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рдЖрдкрдХा рдИрдоेрд▓ рдпा рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдХрднी рд▓ीрдХ рд╣ुрдЖ рд╣ै рдпा рдирд╣ीं।
✔ рдХैрд╕े рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ें?
- рд╡ेрдмрд╕ाрдЗрдЯ рдЦोрд▓ें: haveibeenpwned.com
- рдЕрдкрдиा рдИрдоेрд▓ рдбाрд▓ें → Check рдкрд░ рдХ्рд▓िрдХ рдХрд░ें
- рдиीрдЪे рд░िрдЬрд▓्рдЯ рдЖрдПрдЧा рдХि рдЖрдкрдХा рдбेрдЯा рдХрднी рд▓ीрдХ рд╣ुрдЖ рд╣ै рдпा рдирд╣ीं
✔ рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдХी рдордЬрдмूрддी рднी рдЬांрдЪें
рдКрдкрд░ рджिрдП рдоेрди्рдпू рдоें Passwords рдкрд░ рдХ्рд▓िрдХ рдХрд░ें।
рдЬो рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдбाрд▓ेंрдЧे, рд╡рд╣ рдХिрддрдиी рдмाрд░ рд▓ीрдХ рд╣ुрдЖ рд╣ै—рдпрд╣ рдЬाрдирдХाрд░ी рдоिрд▓ рдЬाрдПрдЧी।
✔ рдиोрдЯिрдлिрдХेрд╢рди рд╕ुрд╡िрдзा
“Notify Me” рдкрд░ рдИрдоेрд▓ рдбाрд▓рдХрд░ рд╕ेрдЯ рдХрд░ рджें—
рдЬрдм рднी рдЖрдкрдХे рдИрдоेрд▓ рдкрд░ рд╕ाрдЗрдмрд░ рдЕрдЯैрдХ рд╣ोрдЧा, рдпрд╣ рддुрд░ंрдд рдЪेрддाрд╡рдиी рджेрдЧा।
2. Google One Dark Web Report
Google One App рдХे рдЬ़рд░िрдП рднी рдЖрдк рдЬाрди рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि—
- рдЖрдкрдХा рдИрдоेрд▓
- рдоोрдмाрдЗрд▓ рдиंрдмрд░
- рдкрддा
- рдкाрд╕рд╡рд░्рдб
- рдЕрди्рдп рдбेрдЯा
рдбाрд░्рдХ рд╡ेрдм рдкрд░ рдмिрдХ рд░рд╣ा рд╣ै рдпा рдирд╣ीं।
✔ рдХैрд╕े рдЪेрдХ рдХрд░ें?
- Google One App рдЦोрд▓ें
- Profile → Manage your Google Account
- Security рдкрд░ рдЬाрдПं
- рдиीрдЪे рд╕्рдХ्рд░ॉрд▓ рдХрд░ें → Dark Web Report
- рдпрд╣ां рдкрддा рдЪрд▓ेрдЧा рдХि рдЖрдкрдХा рдХौрди рд╕ा рдбेрдЯा рд▓ीрдХ рд╣ुрдЖ рд╣ै
рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рд▓ीрдХ рдоिрд▓ा рддो рдХ्рдпा рдХрд░ें?
✔ рддुрд░ंрдд рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдмрджрд▓ें
✔ рдирдпा рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдордЬрдмूрдд рдмрдиाрдПं
✔ рд╣рд░ рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдХा рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдЕрд▓рдЧ рд░рдЦें
✔ 2-Step Verification рдСрди рдХрд░ें
✔ рд▓ॉрдЧिрди рд╣िрд╕्рдЯ्рд░ी рджेрдЦें
✔ Link devices рдоें рдХोрдИ рдЕрдирдЬाрди рдбिрд╡ाрдЗрд╕ рд╣ो рддो Remove рдХрд░ें
рдЗрди рдЧрд▓рддिрдпों рд╕े рдмрдЪें
❌ рдПрдХ рд╣ी рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рд╣рд░ рдЬрдЧрд╣ рди рдбाрд▓ें
❌ 123456, qwerty рдЬैрд╕े рдЖрд╕ाрди рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рди рд░рдЦें
❌ рдиाрдо, рдоोрдмाрдЗрд▓ рдиंрдмрд░, рдЬрди्рдорддिрдеि рди рдбाрд▓ें
❌ рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдбाрдпрд░ी рдоें рди рд▓िрдЦें
❌ рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдХिрд╕ी рдХो рдмрддाрдПं рдирд╣ीं
рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдХिрддрдиी рдЬрд▓्рджी рдЯूрдЯेрдЧा?
рдпे рд╡ेрдмрд╕ाрдЗрдЯ рдмрддाрддी рд╣ैं рдХि рдЖрдкрдХा рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдХिрддрдиे рд╕рдордп рдоें рд╣ैрдХ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै:
passwordmonster.com bitwarden.com/password-strength security.org/how-secure-is-my-password
рдХрдордЬ़ोрд░ рдкाрд╕рд╡рд░्рдб → рд╕ेрдХंрдбों рдоें рдЯूрдЯ рдЬाрддे рд╣ैं
рдордЬрдмूрдд рдкाрд╕рд╡рд░्рдб → рд╕рджिрдпों рд▓рдЧ рд╕рдХрддी рд╣ैं
рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдоैрдиेрдЬрд░ рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рдХैрд╕े рдорджрдж рдХрд░рддा рд╣ै?
рдЖрдЬ рдХे рд╕рдордп рдоें Gmail, Instagram, WhatsApp, Amazon, Flipkart…
рд╣рд░ рдЬрдЧрд╣ рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдмрдиाрдиा рдоुрд╢्рдХिрд▓ рд╣ै।
рдЗрд╕рдХा рд╕рдоाрдзाрди рд╣ै—
Password Manager
рдпрд╣ рдПрдХ рдРрд╕ा рдРрдк рд╣ै рдЬो рдЖрдкрдХे рд╕рднी рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦрддा рд╣ै।
рдЖрдкрдХो рд╕िрд░्рдл рдПрдХ рдоाрд╕्рдЯрд░ рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдпाрдж рд░рдЦрдиा рдкрдб़рддा рд╣ै।
рдлाрдпрджे:
✔ рд╕рднी рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдПрдХ рдЬрдЧрд╣ рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд
✔ Auto-fill рдХी рд╕ुрд╡िрдзा
✔ Encryption рд╕े рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा
✔ рдмाрдпोрдоेрдЯ्рд░िрдХ рд╕े рдЕрдирд▓ॉрдХ
рдПंрдб्рд░ॉрдпрдб рдФрд░ iOS рдоें рдЗрдирдмिрд▓्рдЯ:
- Android → Google Password Manager
- iPhone/iPad → iCloud Keychain
рдЕрди्рдп рдЕрдЪ्рдЫे Password Manager:
- Bitwarden
- Proton Pass
рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖
рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рд╕िрд░्рдл рдПрдХ рд╢рдм्рдж рдирд╣ीं—
ЁЯФР рдкाрд╕рд╡рд░्рдб: рдЖрдкрдХी рдбिрдЬिрдЯрд▓ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХी рдкрд╣рд▓ी рдвाрд▓
рдЖрдЬ рдХी рдбिрдЬिрдЯрд▓ рджुрдиिрдпा рдоें рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рд╢рдм्рдж рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рдЖрдкрдХी рдСрдирд▓ाрдЗрди рдкрд╣рдЪाрди рдХा рдХिрд▓ा рд╣ै। рдордЬрдмूрдд рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдмрдиाрдиा рдФрд░ рдЙрд╕े рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦрдиा рдЙрддрдиा рд╣ी рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै рдЬिрддрдиा рдШрд░ рдХी рдЪाрдмी рд╕ंрднाрд▓рдХрд░ рд░рдЦрдиा।
рдЕрдЧрд░ рд╣рдо рдеोрдб़ी рд╕ी рд╕рдордЭрджाрд░ी рдЕрдкрдиाрдПँ—рдЬैрд╕े рдордЬрдмूрдд рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдмрдиाрдиा, рджो-рд╕्рддрд░ीрдп рдк्рд░рдоाрдгीрдХрд░рдг рдХा рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рдХрд░рдиा рдФрд░ рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдоैрдиेрдЬрд░ рдХा рд╕рд╣ाрд░ा рд▓ेрдиा—рддो рд╣рдо рдЕрдкрдиे рдбेрдЯा, рдмैंрдХिंрдЧ рдФрд░ рдбिрдЬिрдЯрд▓ рд▓ाрдЗрдл рджोрдиों рдХो рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦ рд╕рдХрддे рд╣ैं।
рдоैं, рднूрдкेрди्рдж्рд░ рджाрд╣िрдпा, рд╣рдоेрд╢ा рдпрд╣ी рд╕ंрджेрд╢ рджेрдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ूँ рдХि рдбिрдЬिрдЯрд▓ рджुрдиिрдпा рдоें рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рд╣ी рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ी рд╕рдордЭрджाрд░ी рд╣ै।
рдЕрдЧрд░ рдЖрдкрдХो рдпрд╣ рдЬाрдирдХाрд░ी рдЙрдкрдпोрдЧी рд▓рдЧी рд╣ो, рддो рдЗрд╕े рд╢ेрдпрд░ рдЬрд░ूрд░ рдХрд░ें, рддाрдХि рдФрд░ рд▓ोрдЧ рднी рдбिрдЬिрдЯрд▓ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХे рдк्рд░рддि рдЬाрдЧрд░ूрдХ рдмрдиें।рдпрд╣ рд╣рдоाрд░ी рдкूрд░ी рдбिрдЬिрдЯрд▓ рджुрдиिрдпा рдХा рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХрд╡рдЪ рд╣ै। рдЬिрддрдиा рдордЬрдмूрдд рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рд╣ोрдЧा, рдЙрддрдиी рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдЬ़िंрджрдЧी рд╣ोрдЧी।
ЁЯФЧ рдоेрд░े рдЕрди्рдп рдбिрдЬिрдЯрд▓ рд╡िрд╖рдпों рдХे рдЙрдкрдпोрдЧी рд▓िंрдХ _
1,digital рдЕрд░ेрд╕्рдЯ
https://dahiyabhupend.blogspot.com/2025/09/blog-post_28.html
2. cyber crime
https://dahiyabhupend.blogspot.com/2025/08/blog-post_25.html
3. digital duniya
https://dahiyabhupend.blogspot.com/2025/08/dahiyabhupend.blogspot.com.html

рдЯिрдк्рдкрдгिрдпाँ
рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें
“рдЕрдЧрд░ рдкोрд╕्рдЯ рдкрд╕ंрдж рдЖрдИ рд╣ो рддो рд╕ाрдЭा рдХрд░ें рдФрд░ рдЕрдкрдиे рд╕ुрдЭाрд╡ рдмрддाрдПँ।”